Mitski Trst – plemeniti tragovi srpske istorije i kulture

Trst je mitski grad na severnom Jadranu. Krasi ga italijanski šarm i smisao za lepo, austrijska otmenost, miriše na more kao Grčka i pomalo je deo naše duše.

 

Trst – tragovi srpske istorije

Trst je raskršće naroda, jezika i kultura. Grad u kojem su osim italijanske, prisutne i austrijska, nemačka, slovenačka, srpska, hrvatska, jevrejska kultura…  Priču o atraktivnom gradu započinjem tragovima srpske istorije i kulture, koji su vidljivi na ulicama, prostranim trgovima, fasadama, na otmenim palatama, na institucijama kulture, elegantnoj Crkvi Svetog Spiridona.

U vreme vladavine habsburškog cara Karla VI, Trst dobija status slobodne luke. U potrazi za boljim životom u grad se doseljavaju pomorci, trgovci i zanatlije iz Hercegovine, Boke, Bosne, Dalmacije, ali i drugih krajeva.

Prava renesansa za Srbe počinje 1751. godine, kada je Poveljom Marije Terezije odobreno da podignemo svoju crkvu, osnujemo crkvenu opštinu i otvorimo školu. Stvaraju se uslovi za razvoj zajednice, te ove ustanove krajem 18. veka postaju kulturni centri koje često posećuju vodeći srpski intelektualci i prosvetitelji: Dositej ObradovićVuk Karadžić, Njegoš, Lukijan Mušicki, Joakim Vujić, Matija Ban, Josif Rajačić, Mihailo Obrenović i mnogi drugi.

Znameniti Srbi iz Trsta pružili su značajnu pomoć matici i Karađorđevim ustanicima, o čemu piše i prota Mateja Nenadović u Memoarima.

Brojne gospodske vile, impresivne palate i veličanstvena Crkva Svetog Spiridona svedoče o slavnoj istoriji Srba i Crnogoraca i njihovom uticaju na preporod Trsta u 18. i 19. veku. Poznati po svom radu i zadužbinarstvu, bili su vlasnici desetina raskošnih palata, flota, trgovačkih preduzeća.

Podaci kažu da su Srbi u Trstu sagradili 62 palate. Sa ponosom podsećam: Gopčevići, Kurtovići, Vučetići, Vukasovići, Rađenkovići, Ivanovići, Teodorovići, Riznići, Popovići, Tripkovići, Škuljevići…

 

Istoričari su zabeležili da su se Srbi izdigli zahvaljujući bogatstvu Kurtovića i gospodstvu Vojnovića.

Srpske palate u Trstu

Starih srpskih porodica i njihovih potomaka u Trstu više nema, ostale su samo fascinantne građevine da svedoče o nekadašnjem bogatstvu.

 

Palata Gopčević

Jedna je od najlepših palata u Trstu. Njen vlasnik bio je Spiridon Gopčević, čiji su brodovi trgovali na Crnom moru. Bio je prijatelj sa Garibaldijem i predsednik srpske pravoslavne komune u Trstu od 1847. do 1854. godine. Njegov sin Spiridon je bio politički novinar i svetski uvažen astronom, u naučnim krugovima poznat pod imenom Leo Brener. Unuk Marino je bio poznati neurolog i osnivač neurološkog odeljenja na klinici u Trstu, 1945. godine.

Palata je sagrađena 1850. godine pod dirigentskom palicom arhitekte Đovanija Berlama, koji je očigledno bio inspirisan Duždevom palatom u Veneciji. Posebno pleni lepotom bogato dekorisana fasada sa predivnim, kamenim skulpturama kneza Lazara, kneginje Milice, Miloša Obilića i Kosovke Devojke.

Ovde uvek osetim posebnu emociju, lagano probijanje u grudima, neko drevno pamćenje ne da mi mira. I bol i ponos, javljaju se istovremeno. I ne mogu tek tako da prođem. Moram da zastanem, podsetim se tradicije, korena, kosovskih junaka i poklonim se senima predaka.

Unutrašnjost palate je interesantno uređena, a od 1999. godine palata je u vlasništvu grada i u njoj je smešten Gradski pozorišni muzej Karl Šmidl (Carlo Schmidl), u kome se čuvaju dokumenti o pozorišnoj i muzičkoj istoriji Trsta.

 

Palata Kurtović

Palata Kurtović na Trgu Ponte Roso 6, preko puta Crkve Svetog Spiridona, jedna je od prvih srpskih kuća u Trstu. Jovan Kurtović je radio sa braćom koja su trgovala u Smirni, Amsterdamu, Beču i Pragu, njegov brod je prvi prošao Suecki kanal, a uspostavio je stalnu trgovačku vezu Trsta i Amerike.

 

Palata Palikuća

Impozantna je i palata Petra Palikuće, nepismenog Trebinjca, koji se obogatio trgovinom, a deo zaostavštine je namenio za stipendiranje siromašnih đaka.

 

Palata Teodorović

Njegovi zemljaci, Teodorovići, kuću na Trgu Ponte Roso sagradili su 1791. godine, a nekoliko članova porodice Teodorović je obavljalo funkciju predsednika Ilirske nacionalne zajednice.

 

Palata Riznić

Među palatama oko Velikog kanala je i palata braće Damjana i Jovana Riznića iz Sarajeva, koji su bili među prvim doseljenicima u Trstu.

 

Palata Vučetić

Palatu Vučetić podigao je Mihajlo Vučetić 1825. godine. Njegov sin Jovan proglašen je za viteza, a bio je deputat u Bečkom parlamentu i jedan od partnera osnivača čuvene brodske kompanije Lojd. 

 

Palata Stela Polare

U vlasništvu je Srpske pravoslavne opštine, a 1832. godine Ilirskoj zajednici ju je ostavio Aleksandar Vukasović. U prizemlju je istoimeni istorijski kafe u koji su rado dolazili intelektualci, Tršćani, ali i stranci.

 

Palata Škuljević

Hristifor (Risto) Škuljević, veliki donator, vrlo poštovan i priznat, 1876. godine kupio je na Trgu Venecija prekrasnu kuću. U ovoj palati je bila zgrada Konzulata, a 1922/23. godine tu je boravio i radio naš nobelovac, tadašnji vicekonzul Ivo Andrić.

 

Sala Tripković

Sala Tripković (Sala Tripcovich), palata je poznatih brodovlasnika i pomoraca iz Boke Kotorske, iz Dobrote. Firma Tripković, proglasila je bankrot 1994. godine, a poslednji potomak ove porodice, čuveni kompozitor i dirigent, Rafealo de Bafild-Tripković preminuo je 2008. godine.

Sala Tripković (Sala Tripcovich), danas je reprezentativna koncertna i pozorišna dvorana, zgrada pozorišta Verdi (Teatro Verdi) i u njoj se održavaju se kulturna dešavanja.

 

Kuća Srpske zajednice

Nalazi se na Trgu Sant Antonio Nuovo, podignuta je 1886. po projektu Karla Mačakinija, a građena je uporedo sa podizanjem nove Crkve Svetog Spiridona, na zemlji koja je bila u vlasništvu Ilirske zajednice još od 1765. godine.

 

Crkva Svetog Spiridona

Srpsko kulturno nasleđe čuva pravoslavna crkva, jedna od najlepših i najvećih u dijaspori, elegantna Crkva Svetog Spiridona. Puno ime crkve je Svetog Spiridona i Svetog Trojstva, a izgrađena je 1735. godine na čuvenom Trgu Ponto Roso, sa desne strane Grand kanala. Ova svetinja je visoka 40 metara, a kupolu sa Hristom Pantokratorom oslikao je talentovani milanski slikar Đuzepe Bertini (Giuseppe Bertini).

Nekada je ovo bila zajednička crkva srpske i grčke zajednice. Srbi su zemljište i crkvu otkupili od Grka, a grčka zajednica je 1787. godine na rivi sagradila svoju crkvu, posvećenu Svetom Nikoli.

Sveti Spiridon je hrišćanski svetitelj, rođen na Kipru, posebno poštovan u Grka. Mošti mu se nalaze na Krfu i svetac je zaštitnik ovog divnog ostrva.

Veličanstvena crkva je izgrađena u vizantijskom stilu, ima jednu veliku centralnu kupolu, na kojoj je prikazan Hrist Pantokrator na zvezdanom nebu. Oko nje su četiri manje kupole. Crkva je unutra freskopisana, sa prelepim oltarom iz 19. veka, koji je rađen u Moskvi, optočen srebrom i zlatom.

Krase je mermerni stubovi, pozlaćeni mozaici. Najveću pažnju pleni veliko srebrno kandilo, poklon ruskog cara Pavla Prvog Romanova. Ruska kneginja Julija Samojlova darovala je hramu zlatom okovano Jevanđelje.

U lađi hrama nalazi se osam velikih svećnjaka: četiri su dar Jovana Кurtovića, a četiri sa simbolima anđela, jevanđelista i Sv. Spiridona, dar su Rista Škuljevića. Može da primi 1600 ljudi.

Na glavnoj fasadi nalazi se rafinirani mozaik Svetog Spiridona, iznad kojeg su skulpture svetitelja sa cvetnim dekorima. Na severnoj strani, okrenutoj ka Velikom kanalu je još jedan lep mozaik, Svetog Arhangela Mihaila.

 

Na liturgiji

Našla sam se u prekrasnom hramu na liturgiji za Dan državnosti, na Sretenje. Crkva je bila puna. Odisala je svečanom atmosferom, ispunjena mirisima tamjana, bosiljka, osećanjima familijarnosti i nostalgije. Mešale su se molitve na srpskom i italijanskom jeziku. Mogla sam da osetim tople i iskrene emocije, uzvišenost, univerzalne vrednosti ljubavi i vere.

Neka blagost izbijala je iz sveštenika, Raška Radovića, starešine crkve, koji je u sabornosti i sa roditeljskim strpljenjem okupio ljude. Dok deli naforu, bez žurbe, pozdravlja se sa svima, razgovara i srdačno poziva parohijane na kafu ili čaj, na druženje zajednice u biblioteci koja se nalazi tik uz crkvu. Lep gest gostoprimstva. Čini da se osećate kao kod kuće.

Hram Svetog Spiridona, kao i srpska kapela sa grobljem, obuhvaćeni su Zakonom o zaštiti umetničkih spomenika Italije. Pre par godina Grad Trst je izdvojio dva miliona evra za renoviranje hrama.

Istorija je promenila ulogu otmenog italijanskog grada, ali neosporno, Trst je i dalje deo naše duše.

O kulturi Srba u Trstu piše  prof. dr Marija Mitrović u knjizi Svetlosti i senke: Kultura Srba u Trstu

 

 

Više fotografija možete pogledati na mom sajtu:http://pslanguagecafe.com/mitski-trst-plemeniti-tragovi-srpske-istorije-i-kulture/

Nastaviće se…

Autor: Rada Sević